• Para Alonso Roy, membro fundador do Partido Solidariedad de Panamá, «os españois, que viñan ao Istmo, eran homes novos, ben formados, e robustos, noutras palabras, en perfecto estado de saúde e moi aptos para as fortes e angustiosas tarefas das escavacións con pico e pa, expostos a chuvia ou sol e en ambientes calorosos e húmidos».

O século XX estivo marcado pola chegada de emigrantes galegos dende o outro lado do charco. Non só Arxentina, Cuba, Uruguai ou Brasil foron os países receptores de man de obra procedente de Galicia, tamén Panamá, aínda que non formaba parte destes destinos principais, absorbeu unha gran parte da diáspora galega que optou por poñer rumbo a esta pequena República de América Central. O seu obxectivo: participar nas obras de construción dunha gran canle que enlazaría o inmenso océano Pacífico co seu homólogo Atlántico.

Para a técnico documentalista do Arquivo da Emigración Galega, pertencente ao Conselo da Cultura Galega, Carolina García Borrazás, moitos emigrantes galegos optaron por Panamá como novo destino despois da firma (Washington, 18 de novembro de 1903) do Tratado Hay-Bunau-Varilla. A distribución dos traballadores adoptou connotacións de segregación racial. Por un lado, os traballadores pertencentes ao sistema «gold roll» eran norteamericanos que realizaban traballos cualificados. A súa xornada laboral era de 8 horas, podendo gozar de seis semanas de vacacións. Unha situación ben distinta vivían os traballadores do sistema «silver roll». Estes eran na súa gran maioría obreiros europeos e antillanos e dedicábanse exclusivamente a traballos de «pico e pa», soportando xornadas de 10 horas. Hai que destacar que o salario dos antillanos era mesmo inferior ao dos europeos, algo que acrecentaba aínda máis a segregación racial. «Pódese afirmar que a categoría á que pertencía cada traballador determinaba ou seu propio status dentro da Zona da Canle» explica Carolina García no seu estudo que leva por título Galegos na construción do Canle de Panamá (1904-1914).

É a partir de 1905 e coincidindo coa toma de control por parte dos estadounidenses da construción da canle, cando se produce a contratación masiva de man de obra española. Os traballadores españois que formaron parte desta inmensa obra constituíron o 18 por cento do total, ocupando o segundo posto numérico en canto a estranxeiros, despois dos obreiros antillanos. «En España realizábase a divulgación dun folleto que contiña abondosa e minuciosa información sobre ás condicións nas que vos emigrantes españois se incorporarían ás cuadrillas de traballadores contratados pola Panama Canal Commission (PCC)», sinala a experta.

Para Alonso Roy, membro fundador do Partido Solidariedad de Panamá e xa falecido, «os españois que viñan ao Istmo, eran homes novos, ben formados, e robustos, noutras palabras, en perfecto estado de saúde e moi aptos para as fortes e angustiosas tarefas das escavacións por pico e pa, expostos a chuvia ou sol e en ambientes calorosos e húmidos». A Compañía da Canle non asinara con estes traballadores ningún contrato legal, senón que as condicións imprimidas e aceptadas, que aparecían no boleto de viaxe cara a Panamá, considerábanse como un documento de valor e por medio do cal se rexía a relación laboral dos que buscaban un futuro mellor.

Con esta forma de actuar, a Comisión da Canle esperaba «un comportamento digno e un desempeño eficiente nas funcións encomendadas, ademais de mostrar interese e rapidez no desempeño destas». De non cumprir estes parámetros que marcaba a Comisión, o contrato podíase declarar nulo.

O caso galego
«Entre a década dos 60 e 70 o Municipio de Boborás ve diminuír a súa poboación nun 40 por cento», recorda o historiador e experto na emigración galega a Panamá Francisco Sieiro. «Tense constancia que a finais do século XIX hai presenza de veciños de Boborás [Ou Carballiño, Ourense] en terras centroamericanas, máis en concreto da parroquia de Albarellos. Ao parecer, traballan na construción da Canle de Panamá, sinala. Nesta época, o país convértese no «gran dinamizador da vida económica desta parroquia ao longo do século XX», onde a colonia de veciños de Albarellos e Feás é a máis numerosa de toda a comunidade española residente naquel estado centroamericano. Non obstante, non será ata a partir dos anos 60 cando se produza a maior ondada migratoria ao Istmo e aqueles emigrantes se dediquen a crecer economicamente co negocio das moblarías. «Na actualidade aínda quedan galegos en Panamá, segundo o Censo electoral de galegos residentes no estranxeiro, hai inscritos 1.874 (deles os 1.323 da provincia de Ourense). Xa que aínda permanece alí instalada unha importante comunidade, a maioría rexentando negocios que van pasando de pais fillos, aínda que moitos deses «pais» estean a gozar» da súa xubilación» «en Galicia», conclúe o experto.